>> בסוף העמוד יש תרגום לערבית
אנשי ונשות חינוך רבים מדווחים שהתוקפנות בכיתות מגיעה לשיאים חדשים לאחר השנתיים המורכבות שעברו על התלמידים. אז איך נדבר עם התלמידים שלנו על הנושא? איך נעורר מודעות ונעודד אותם להתערב, לעזור ולדווח?
רגע לפני שמתחילים.ות, חשוב לשים לב לשפה בה אנחנו משתמשים.ות – נשתדל בשיחה לא להשתמש במילה אלימות. ילדים מפרשים אלימות כאלימות פיסית. ילד שמקניט אחרים או מפרסם סטיקר משפיל, לא בהכרח חושב על עצמו במונחים של אלימות.
כדאי לדבר עם ילדים על התנהגויות שפוגעות, שמייצרות כאב וסבל, שגורמות לילדים להרגיש לא טוב ועל תוקפנות מסוגים שונים.
המערך מתאים לגילאי יסודי וחטיבת ביניים
חלק א' - סיפור + שיח מונחה (20 דקות)
סיפור הצפרדעים
לפני יותר ממאה שנים מדען אחד שם לב, שכאשר צפרדע קפצה לתוך סיר עם מים ממש חמים, היא מיד ניתרה החוצה מהסיר. אך בפעם אחרת הוא הבחין שהיא קפצה לתוך סיר של מים פושרים אשר עמדו על האש. הצפרדע השתכשכה להנאתה, ושחתה בסיר הגדול, בזמן שהמים החלו לאט לאט מתחממים. בשלב כלשהוא נראה למדען שהצפרדע חשה פחות בנוח, אבל היא נשארה בסיר והמשיכה לשחות… המים המשיכו להתחמם, הצפרדע החלה להראות סימני מצוקה, אך היא עדיין נשארה בסיר… כאשר המים כבר היו ממש חמים הצפרדע בקושי זזה, אך היא עדיין לא ניסתה לקפוץ מהסיר, כאשר המדען כבר חשש לה והוציא אותה היה מאוחר מדי והיא מתה (לילדים צעירים אפשר להגיד שהמדען הוציא אותה ברגע האחרון).
זה סיפור עצוב, שכן לצפרדע יש מנגנון חשוב שעוזר לה להתרגל לדברים, אבל בגלל אותו מנגנון היא לא מבחינה לפעמים בסכנה וזה יכול לפגוע בה.
גם לנו יש מנגנון שעוזר לנו להתרגל לדברים, וזה חשוב כדי שלא נסבול, אבל לפעמים המנגנון הזה יכול גם לפגוע בנו.
** סיפור זה מבוסס על ניסוי אמיתי שנערך ב-1875. מאה שנים מאוחר יותר חזרו מדענים שונים על הניסוי הזה והוכיחו תוצאות שונות, אך בלי קשר לאמיתותו המדעית הוא מספק מטאפורה נהדרת ליכולתם של בני אדם להתרגל לסבל כאשר הוא מופיע באופן הדרגתי.
שאלות לשיח בעקבות סיפור הצפרדעים
בשיחה שלנו עכשיו אנחנו נקפיד ולא נזכיר שמות של ילדים או אנשים.
- (בהרמת יד) מי כאן יש לו מחשבות על דמיון בין הסיפור הזה לחיים החברתיים שלנו בכיתה או בבית ספר? (גם אצלנו לפעמים אנחנו לא שמים לב שהדברים מתחממים, שכבר לא נעים לנו, אנחנו מתרגלים להתנהגויות שגורמות לנו כאב והרגשה לא טובה ואנחנו משלימים איתן ולא מנסים לשנות).
- מי כאן זוכר שהיה רגע שהתנהגות כלשהי נראתה לי ממש פוגעת, אבל מאז כאילו התרגלתי לזה? לאו דווקא התנהגות פוגעת כלפיי, אלא משהו שעושים בכיתה ופעם זה היה נראה לי קשה והיום בגלל שזה קורה הרבה אני פחות מתרגש מזה? (מומלץ להביא נקודת מבט אישית, משהו מהחיים האישיים של המחנכת, כדי להניע לשיתוף).
- איזה התנהגויות של ילדים יוצא לכם לראות בבית הספר – שגורמות לילדים אחרים להרגיש לא טוב? (לאסוף מילדים תופעות והתנהגויות פוגעות שיוצא להם לראות).
כשילד או ילדה משתפים, אפשר לשאול – בהרמת יד – מי עוד מרגיש ככה? מי עוד יצא לו לשים לב לכזה דבר? מי היה שמח שיהיו פחות דברים כאלה?)
חלק ב' – שיח בנושא התערבות ודיווח (25 דקות)
שתפו את הילדים במקרה של עמית כהן מראשון לציון:
לפני שבוע בערך, היה מקרה שבו כמה ילדים הציקו, הרביצו וצילמו ילד מהכיתה שלהם. זה קרה במסדרון, בבית ספר, והרבה ילדים עברו וראו את זה.
- למה לדעתכם הם לא התערבו?
- בהרמת יד – למי כאן קרה שהוא ראה שמציקים, או מרביצים או יורדים על ילד – בבית ספר, אחר הצהריים, אולי בוואטסאפ והתבאס מזה? הפריע לו לראות את זה?
- אני רוצה לשאול אתכם.ן שאלה שדורשת אומץ וכנות. למי קרה – שלמרות שהיה לי איכפת וזה הפריע לי, לא התערבתי? (תודה על הכנות)
- מי מספיק אמיץ בשביל לנסות להסביר, למה להרבה מאיתנו אין אומץ להתערב? (לרוב, ילדים אומרים כי אז ירדו עלינו, כי יתקפו אותנו. חשוב לתת מקום ואמפתיה לחששות שלהם – גם לנו המבוגרים לא קל להתערב ולסכן את עצמנו במצב שמערב תוקפנות).
- מה קורה כשאנחנו לא מתערבים? מה אנחנו ככיתה מרוויחים? מה אנחנו ככיתה מפסידים? (חשוב לדבר על זה שאם אנחנו לא מתערבים, אז ילדים ימשיכו להתנהג ככה, ואנחנו נחיה באוירה לא נעימה ואולי גם ניפגע בעצמנו)
- איך אנחנו יכולים להתערב ולעזור ועדיין לשמור על עצמנו? כדאי לאסוף תשובות מהילדים, ובסוף לסכם להם כלים להתערבות:
> כדאי תמיד למצוא עוד ילדים שאכפת להם ולהתערב ביחד.
> אפשר ללכת ולקרוא למבוגר או לדווח על מה שקורה – אפילו בצורה אנונימית (למשל לכתוב פתק ולשים אצל היועצת)
> חשוב להתערב בצורה ש'מקררת' ולא מחמירה תוקפנות – למשל ללכת להרביץ למישהו כי הוא הרביץ למישהו אחר, או לארגן חרם על מישהו שהתנהג לא יפה – זו לא התערבות מקררת, אלא התערבות שממשיכה את התוקפנות.
מסר מסכם
אני והצוות כאן בשבילכם, אבל לכם.ן יש אחריות לשמור אחד על השני. הרבה פעמים אנחנו נדע שילד.ה סובל.ת – רק אם ילדים אחרים יספרו לנו. לאף אחד ולאף אחת לא מגיע לסבול בבית ספר, מגיע לכולכם להגיע ולהרגיש רגועים, שמחים, בטוחים. אם אתם רואים מישהו סובל – וזה יכול להיות בגלל ששלחו תמונה מביכה, העליבו אותו, הרביצו, התעלמו – תתערבו, תדווחו. יש לכם כוח לעזור לילדים וילדות אחרים.
الحد من العنف – خطة درس لحوار في الصفّ
يفيد العديد من المعلمين أن العدوانية في الصف قد وصلت إلى آفاق جديدة بعد عامين مركبين مر بهما الطلاب. كيف نتحدث مع طلابنا عن الموضوع؟ كيف نرفع الوعي ونشجعهم على التدخل والمساعدة والإبلاغ؟
لحظة قبل أن نبدأ، من المهم الانتباه إلى اللغة التي نستخدمها، وسنحاول في المحادثة ألا نستخدم كلمة عنف. يفسر الأولاد العنف على أنه عنف جسدي. الولد الذي يضايق الآخرين أو يستخدم ملصقًا مهينًا لا يفكر بالضرورة بمفاهيم العنف.
يجب أن تتحدث مع الأولاد عن السلوكيات المسيئة التي تسبب الألم والمعاناة، والتي تجعل الأولاد يشعرون بالاستياء، والعدوانية بمختلف أنواعها.
خطة الدرس مناسبة لأعمار المدارس الابتدائية والاعدادية الجزء الأول - قصة + حوار موجه (20 دقيقة)
قصة الضفادع
منذ أكثر من مائة عام، لاحظ أحد العلماء أنه عندما قفزت ضفدعة في قدر به ماء ساخن للغاية، ارتدت على الفور منه. ثمّ لاحظ أنها قفزت في قدر ماء فاتر لكنه كان على الغاز. بدأت الضفدعة تسبح في القدرالكبير، بينما بدأ الماء يسخن رويدًا رويدًا. في مرحلة ما، بدا للعالم أن الضفدعة شعرت براحة أقل لكنها بقيت في القدر وواصلت السباحة … استمر ارتفاع درجة حرارة الماء، وبدأت الضفدع تظهر عليها علامات الضيق لكنها ظلت في القدر، وعندما غلت الماء بالكاد تحركت لكنها لم تحاول القفز من القدر، وعندما شعر العالم بالقلق عليها، وأخرجها كان الوقت قد فات وماتت (بالنسبة للأولاد الصغار ، يمكن القول أن العالم أخذها لها في اللحظة الأخيرة).
هذه قصة حزينة ، فالضفدعة لديها آلية مهمة تساعدها على التعود على الأشياء، ولكن بسبب تلك الآلية لا تلاحظ أحيانًا الخطر ويمكن أن تؤذيها.
لدينا أيضًا آلية تساعدنا على التعود على الأشياء، وهو أمر مهم حتى لا نعاني، ولكن في بعض الأحيان يمكن أن تؤذينا هذه الآلية أيضًا.
** تستند هذه القصة إلى تجربة حقيقية أجريت عام 1875. بعد مائة عام كرر علماء مختلفون هذه التجربة وأثبتوا نتائج مختلفة، ولكن بغض النظر عن حقيقتها العلمية، فإنها تقدم استعارة عظيمة لقدرة البشر على التعود على المعاناة عندما تظهر تدريجياً.
أسئلة للنقاش بعد سرد قصة الضفادع
في حديثنا الآن سنتوخى الحذر ولن نذكر أسماء الأطفال أو الأشخاص.
- (برفع الاصبع) من منكم لديه أفكار حول أوجه التشابه بين هذه القصة وحياتنا الاجتماعية في الصف أو في المدرسة؟ (حتى معنا في بعض الأحيان لا نلاحظ أن الأمور تزداد اشتعالا، ولم نعد مرتاحين، ونعتاد على السلوكيات التي تسبب لنا الألم والشعور السيئ، ونتصالح معها ولا نحاول التغيير).
- من يتذكر منكم لحظة تضايق فيها من سلوك معين، ولكن منذ ذلك الحين اعتدت على ذلك؟ ليس بالضرورة سلوكًا مؤذًيا اتجاهي، ولكن شيئًا يتم القيام به في الصف وبدا الأمر صعبًا بالنسبة لي واليوم لأنه يحدث كثيرًا ، فأنا أقل تحسّسًا حيال ذلك؟ (يُنصح بإحضار وجهة نظر شخصية، شيء من الحياة الشخصية للمعلم، لتحفيز المشاركة).
- ما هي سلوكيات الأولاد التي تراها في المدرسة والتي تجعل الأولاد الآخرين يشعرون باستياء؟ (اجمع من سلوكيات الأولاد والآثار الضارة التي يمكنهم رؤيتها).
عندما يشارك صبي أو بنت، يمكن أن نسأل – برفع الاصبع – من يشعر هكذا؟ من أيضا لاحظ مثل هذا الشيء؟ من كان سيكون سعيدًا لو قلّت هذه الأشياء ؟)
الجزء الثاني- مناقشة حول التدخل والإبلاغ (25 دقيقة)
شارك مع الأولاد قضية عميت كوهين من ريشون لتسيون:
منذ حوالي أسبوع ، كانت هناك حالة قام فيها العديد من الأولاد بمضايقة وضرب وتصوير ولد من صفهم. حدث ذلك في الردهة ، في المدرسة ، وسار الكثير من الأولاد بجواره ورأوه.
- لماذا تعتقد أنهم لم يتدخلوا؟
- برفع الاصبع – من شاهد أحدًا يتعرض للمضايقة أو الضرب أو الاستياء من ولد – في المدرسة، بعد الظهر ، ربما على الواتس اب وغضب من ذلك؟ تضايقه لرؤية ذلك؟
- أريد ان اطرح عليك سؤالا يتطلب الشجاعة والصدق. من سبق وحدث معه – أنه على الرغم من اهتمامي وانزعاجي إلا أنني لم أتدخل؟ (شكرا على الصدق)
- من لديه الشجاعة الكافية لمحاولة الشرح، لماذا لا يملك الكثير منا الشجاعة للتدخل؟ (في أغلب الأحيان، يقول الأولاد إنهم سيضايقونا، وأنهم سيهاجموننا. من المهم إعطاء مجال والتعاطف مع مخاوفهم – حتى بالنسبة لنا نحن الكبار، ليس من السهل التدخل وتعريض أنفسنا للخطر في موقف يتضمن عدوان).
- ماذا يحدث عندما لا نتدخل؟ ما الذي نحققه كمكسب للصف؟ ماذا نخسر نحن كصف؟ (من المهم أن نتحدث عن حقيقة أننا إذا لم نتدخل ، فسيستمر الأولاد في التصرف على هذا النحو ، وسنعيش في جو غير مريح وربما نؤذي أنفسنا)
- كيف يمكننا التدخل والمساعدة ونحافظ على أنفسنا في نفس الوقت؟ ينصح بجمع الإجابات من الأولاد، وفي النهاية تلخيص لهم أدوات التدخل:
> يستحسن أن نجد دائمًا المزيد من الأولاد الذين يهتمون ويتدخلون معًا.
> يمكنك اللجوء لشخص بالغ أو الإبلاغ عما يحدث – حتى دون الكشف عن هويتك (على سبيل المثال، اكتب بطاقة وضعها للمستشارة)
> من المهم التدخل بطريقة "هادئة" ولا تؤدي إلى تفاقم العدوانية – على سبيل المثال، أن تضرب شخصًا ما لأنه ضرب شخصًا آخر، أو لتنظيم مقاطعة شخص تصرف بشكل سيئ – هذا ليس تدخلاً يهدئ الشجار ، بل سيستمر العدوان.
أنا والطاقم هنا من أجلكم ، لكنه من مسؤوليتكم رعاية بعضكم البعض. في كثير من الأحيان سنعرف أن الولد يعاني – فقط إذا أخبرنا الآخرين بذلك. لا أحد يستحق أن يعاني في المدرسة، فجميعكم يستحق المجيء والشعور بالهدوء والسعادة والأمان. إذا رأيت شخصًا يعاني – وقد يكون ذلك بسبب إرساله صورة محرجة، وسبه، وضربه، وتجاهله – فتدخل، وأبلغ. لديك القوة لمساعدة الآخرين.
المغزى
أنا والطاقم هنا من أجلكم ، لكنه من مسؤوليتكم رعاية بعضكم البعض. في كثير من الأحيان سنعرف أن الولد يعاني – فقط إذا أخبرنا الآخرين بذلك. لا أحد يستحق أن يعاني في المدرسة، فجميعكم يستحق المجيء والشعور بالهدوء والسعادة والأمان. إذا رأيت شخصًا يعاني – وقد يكون ذلك بسبب إرساله صورة محرجة، وسبه، وضربه، وتجاهله – فتدخل، وأبلغ. لديك القوة لمساعدة الآخرين.
